SEÇKİSANAT

İnsan hakları ihlallerine karşı samosa paketleri

Londra’da yaşayan bir mimar, sanatçı, yazar ve aktivist olan Sofia Karim’in ilk olarak 2018 yılında fotoğraf sanatçısı ve aktivist Shahidul Alam’ın Bangladeş’te tutuklanmasını protesto etmek amacıyla başlattığı “Samosa Paketi Kampanyası”, 2020 senesinde, Hindistan ve Bangladeş’teki yoğun insan hakları ihlallerine karşı yaygın bir sanatçı dayanışmasının ve hareketinin ifadesi oldu. “Turbine Bagh” isimli bu hareket kapsamında, özellikle ifade özgürlüğü elinden alınan gazetecilere ve siyasi tutuklulara yönelik kampanyalar çevrimiçi kanallarda devam ediyor.

Güney Asya bölgesinde yaygın olarak tüketilen bir börek cinsi olan samosa’ların alıcısıyla buluştuğu samosa paketlerinin bölgede yaşanan insan hakları ihlallerine karşı şiddetsiz bir eylem biçimine dönüşmesinin 2018 yılına uzanan bir geçmişi var. Hareket ilk olarak, dünyaca ünlü bir fotoğrafçı, gazeteci, yazar, insan hakları aktivisti ve eğitmen olan ve aynı zamanda Time dergisi tarafından 2018 yılında “Yılın Kişisi” seçilen gazeteciler arasında yer alan Shahidul Alam’ın, Al-Jazeera’ya verdiği bir röportajda “kışkırtıcı yorumlar”da bulunduğu gerekçesiyle Bangladeş hükümeti tarafından tutuklanıp 107 gün hapis cezasına çarptırılmasıyla başladı. Shahidul Alam’ın Londra’da yaşayan mimar ve sanatçı olan aktivist yeğeni Sofia Karim, bu dönemde, “Free Shahidul” [Shahidul’a Özgürlük] kampanyasını daha çok insana ulaştırmak için Samosa Paketleri yapmaya başladı ve Tate Modern’in Turbine Hall’ında, Kübalı performans sanatçısı Tania Bruguera ile birlikte bu haksız tutuklamayı protesto eden iki sergi düzenledi. Alam’ın Bangladeş’teki yargısız infazları konu alan Crossfire [Çapraz Ateş] serisinden fotoğraf baskılarını Turbine Hall’un zeminine yerleştirdiler. Sergiden haberler, Dhaka’daki aile üyeleri tarafından Alam’a ulaştırıldığında, Alam cezaevinin parmaklıkları ardından gülümsedi.

Sofia Karim, Shahidul Alam’ın tutuklanmasından birkaç ay önce, Alam’ın fotoğraf ajansının önündeki sokakta bir paket samosa almıştı. Karim, samosa’ları yerken, onların devletin vatandaşlara karşı açtığı dava listelerinin yer aldığı kâğıt atıklarından yapılma kesekâğıtlarında sunulduğunu fark etmişti. Otoriter rejimlerde bu türden pek çok dava bulunmaktaydı ve ilgili evrak kalabalığı şimdi tek kullanımlık paketlere dönüşmüştü. Bu paketler, sanatçıya, Shahidul Alam’ın serbest bırakılması için bir kampanya fikrini yeniden düşünme fırsatı verdi.

Samosa paketleriyle büyüyen direniş

Sofia Karim’in öncülük ettiği samosa paketi kampanyası, devamında 2020 yılında, Hindistan ve Bangladeş’te mevcut otoriter rejimlerin faili olduğu insan hakları ihlallerine karşı, Londra’da başlayan “Turbine Bagh” isimli uluslararası bir sanatçı ve aktivist hareketi içerisinde yayılarak devam etti. İngiltere merkezli ortak bir sanatçı platformu ve hareketi olan Turbine Bagh; Hindistan’ın başkenti Yeni Delhi’nin Shaheen Bagh banliyösünde, 2019 Aralık’ta başlayıp 24 Mart 2020 tarihine kadar Müslüman kadınlar tarafından devam ettirilen oturma eylemlerine dikkat çekmek üzere Tate Modern’in Turbine Hall’unda Mart 2020’de yapılması planlanan bir protesto hareketiydi. Shaheen Bagh protestoları; Pakistan, Afganistan ve Bangladeş gibi ülkelerden Hindistan’a gelen dini azınlıklara vatandaşlık yolunu açan, fakat Müslümanları kapsam dışı bırakan Hindistan Vatandaşlık Yasası’ndaki yasa değişikliğine ve devamında bu değişikliği protesto eden vatandaşların ve öğrencilerin maruz kaldığı polis şiddetine karşı çoğunluğu kadınlardan oluşan binlerce kişinin katılımıyla 104 gün boyunca sürdü. 23 Mart 2020 tarihinde, Yeni Delhi için COVID-19 kapsamında alınan kapanma tedbirleriyle sona erdi; bu tarihten sonra protestolara devam edenlerse tutuklandı ya da zorla alandan tasfiye edildi.

Shaheen Bagh protestolarına referansla ve Hindistan ve Bangladeş’teki otoriter ve baskıcı rejimler altındaki temel hak ve özgürlük kısıtlarına dikkat çekmek amacıyla Turbine Bagh protestoları pandemi sebebiyle sosyal medya üzerinden devam etti ve pek çok sanatçı, yazar, şair ve düşünürün katılımıyla gerçekleşen uluslararası bir harekete dönüştü. Aralarında Anish Kapoor, Sharon Stone, Nepal Picture Library, Amitav Ghosh, Zehra Doğan, Arundhati Roy gibi isimlerin de katkıda bulunduğu hareket Nepal, Lübnan, Birleşik Krallık, Amerika Birleşik Devletleri, Singapur, Meksika, Bangladeş ve Hindistan’dan gelen samosa paketleriyle çok geniş bir coğrafyada görünürlük kazandı.

Samosa paketleriyle başlayan Turbine Bagh hareketi, başta Hindistan ve Bangladeş’te ifade özgürlüğü elinden alınmış gazetecilere yönelik kampanyalar olmak üzere, dünya üzerindeki insan hakları ihlallerinin faili otoriter rejimlere yönelik protestolarla çevrimiçi kanallarda devam ediyor. Sofia Karim’in sözleriyle, “Turbine Bagh, bugün Hindistan ve Bangladeş’te karşı karşıya kaldıklarımız karşısında farkındalık arttırmak ve değişimi harekete geçirmek için var. Sanatsal çabamız, Birleşik Krallık, Avrupa ve ötesine yayılıyor ve ırkçılık, toplumsal adaletsizlik, emperyalizm ve silah vurgunculuğu konularını işaret ediyor. Düşünmemiz, meydan okumamız ve karşı çıkmamız gerekiyor.”